Spanje – Marokko

2025

Fietsen 1.785 km

Klik op kaart voor routeplan

2-03-2025

Pijnacker – Lille

Willem heeft zijn tas al gepakt en kijkt relaxed TV terwijl deze slecht-planner er weer nachtwerk van moet maken. Toch lukt het nog een paar uurtjes slaap te pakken en staan we op tijd om 7:00 op het metrostation.

Maar er komt geen metro, de eerste komt pas over een uur! (foutje op het conto van Willem). Snel stel ik de navigatie in op Rotterdam Centraal en we trappen 15 km tegen de klok weg, door de stille en vrieskoude zondagochtend. Gelukkig nog net op tijd zetten we de fietsen in de trein en ploffen neer. Antwerpen gaan we echter niet halen met deze trein.
Net voorbij Breda komen we stil te staan door materiaalpech. De conducteur komt na een poosje mensen tellen, want we moeten er misschien uit en een stuk lopen. Na nog een tijd wachten rijden we met een slakkengangetje terug naar Breda. Daar krijgen we koffie in afwachting van een mogelijk vervolg van de route. We zien slaperige carnavalsvierders de trein terug naar huis zoeken.
Uiteindelijk moeten wij toch dezelfde trein weer in en rijdt deze via een andere route alsnog naar Antwerpen. Onze verbinding hebben we allang gemist en in Antwerpen zitten we weer een paar uur vast wegens treinstakingen. We proosten er maar op met een Belgisch biertje in de prachtige restauratie van een van de mooiste stations van de wereld. We zullen vandaag vast nog wel een keer in Lille aankomen voor onze eerste overnachting.

3-3-2025

Hendaye

Gisteren kwamen we 5 uur later aan in Lille, dus geen tijd meer voor sightseeing.
Hoewel de Fransen ook wel van een potje staken houden, doen ze vandaag gewoon hun werk en rijden de treinen redelijk stipt op tijd. De treinen zijn royaal van fietsruimte voorzien, daar kan de NS nog heel wat van leren! In Parijs moeten we van Gare du Nord overstappen op Gare du Montpernasse aan de andere kant van het centrum.
Daar hebben we 5 uur de tijd voor en dus kunnen we een zonnig middagje de tourist uithangen in hartje Parijs.
Op een terras eten we een heel goed drie-gangen menu voor 15 euro p.p. De prijzen midden in Parijs liggen inmiddels lager dan in Nederland! Parijs heeft tegenwoordig opvallend veel fietsers en fietspaden. Heel wat autobanen hebben een strook moeten inleveren dat nu een 2-richtingen fietspad is. We zitten nu in een snelle trein naar Hendaye aan de Spaanse grens waar we vannacht slapen.

4-3-2025

San Sebastian

Vanaf hier moeten we het vervoer noodgedwongen even anders doen. Er wordt gewerkt aan het spoor tussen noord Spanje en Madrid zodat er meer dan een jaar geen fietsen mee mogen op deze trajecten. We hebben daarom een auto gereserveerd in San Sebastian waarmee we morgen naar Madrid rijden. Vandaag fietsen we de 20 km naar San Sebastian en blijven daar de rest van de dag.
We herkennen onderweg alweer de leuzen van de recalcitrante Basken. Vandaag blijkt een Baskische feestdag te zijn, een soort carnaval om de overgang van de winter naar de lente te vieren. Het weer is goed dus we maken een wandeling langs de kust. Er liggen vele surfers in het water die de hoge golven proberen te pakken. ’s Avonds gaan we natuurlijk pintxos eten, de Baskische benaming van tapas.
We slapen in The Social Hub. Dit is een concept dat in veel steden in Europa wordt uitgerold. Een plek met royale kamers en veel gezamenlijke ruimtes waar ook gewerkt en gestudeerd kan worden met faciliteiten als wasruimte, fitness, bar, restaurant, yoga enz. Een leuke plek om langer te blijven, maar morgen vertrekken we al weer.

5-3-2025

Madrid

Willem haalt 10:00 uur de auto op en we leggen de fietsen achterin. Het past zowaar! Mijn net overgespoten fiets heeft in de stalling van het hotel alweer de eerste schade opgelopen. We hadden niet gezien dat er genummerde stallingplaatsen waren. corresponderend met de nummers op de leenfietsen van het hotel. En we stonden dus op zo’n nummerplaats. Mijn fiets is gewoon weggevouwen door degene die de leenfiets wilde terugplaatsen, met lakschade tot gevolg.
De rit naar Madrid door het mooie Spaanse landschap verloopt goed en we komen aan het eind van de middag aan bij het treinstation Atocha waar de auto kan worden ingeleverd. Het is een gekkenhuis rond het station en we rijden de nodige rondjes voordat we bij de verhuurder uitkomen. We laden de fietsen uit en vertrekken naar onze Spaanse vriendin Louisa, waar we kunnen overnachten. Het is ruim 8 km dwars door de spits. In Madrid wordt nog niet veel gefietst en de auto’s vinden dat we nogal in de weg rijden. Louisa ontvangt ons hartelijk, het is leuk haar na 2 jaar weer te zien.

6-3-2025

Sevilla

Vanmorgen wandelt Louisa na ons ontbijt (zij doet daar niet aan) met ons mee naar het treinstation in haar wijk. Louisa kan als pensionado gratis reizen met het OV (lees je even mee, geachte leden van ons kabinet?) en rijdt daarom mee naar station Atocha vanwaar de long-distance treinen vertrekken. Daar nemen we afscheid en wij pakken de trein naar Sevilla, het startpunt van ons fietstraject.

Het is goed weer en we genieten van de mooie uitzichten. Het eerste deel herkennen we alle plaatsen van onze fietstocht twee jaar geleden door de regio Extremadura. We plannen alvast een fietsroute en checken het weer voor de komende dagen. Oefff, gaan we dan na al die jaren prachtig fietsweer nu toch een keer kou, stevige tegenwind en veel regen meemaken?
Vijf dagen hebben we er over gedaan om in Sevilla te komen. We hadden het nog wel kunnen comprimeren naar vier, maar als klimaatontziener moet je dus wel wat doorzettingsvermogen hebben. Naar ons idee hoort dit gewoon bij het reizen. En het bevalt nog altijd beter dan vliegen. We slapen vannacht in Sevilla, maar de stad slaan we deze ronde verder over.

7-3-2025

Arcos de la Frontera

Vanwege de voorspelde harde tegenwind, staan we bijtijds op zodat we rond 8:00 kunnen vertrekken. De komende week gaat het veel regenen en deze laatste droge dag willen we daarom maar meteen 90 km wegtrappen. Het eerste uur rijden we nog door de verkeersdrukte van Sevilla. Het is steeds speuren naar het groene fietspad, dat slingert van links naar rechts van de weg en terug en soms door een middenberm.
Fietspaden zijn er wel, alleen nog geen fietsers. In een straat met bomen vol dikke rijpe sinaasappels staan gemeentewerkers op ladders om deze uit de bomen te rauzen. Met doffe ploffen vallen ze op auto’s en op straat. Omdat er exemplaren kapot vallen, hangt er een heerlijke sinaasappelgeur. Zouden deze citrusvruchten nog enig nut dienen? Navraag leert dat ze goed zijn voor de mermelade.

Onze route gaat verder door landbouwgebied. De wind trekt steeds meer aan en vindt, behalve twee eenzame fietsers, weinig obstakels op zijn weg door dit saaie landschap. Tijd voor een luisterboek. Als het landschap later opbubbelt naar heuvels, ziet diezelfde saaie landbouwgrond er toch opeens spannender uit. En er komt nu gelukkig ook meer natuur langs. Ondertussen zwoegen we tegen windkracht 5 en regelmatig een helling. De kilometerteller komt niet meer boven de 13 p.u. uit. Aan het eind van de middag naderen we eindelijk het stadje Arcos de la Frontera waar we een dag zullen onderduiken vanwege de voorspelde stortbuien.

8-3-2025

Alcala de los Gazules

Als we wakker worden, komt de regen met bakken uit de lucht bij harde windstoten. Als het een beetje is bedaard, halen we een ontbijtje in de supermarkt en eten op de kamer. We hebben een prachtige mozaïeken binnenplaats in het hostal, maar die staat ook blank. ’s Middags trekt het even open en dwalen we door de straatjes naar boven naar het zandstenen Castillo de los Arcos, dat hoog op een rotswand uittorent boven de witte huizen. Terwijl we wat eten breekt de hel weer los. Na al die te droge jaren hebben ze nu hopelijk even een buffertje water.

9-3-2025

Alcala de los Gazules

Het wordt niet meer droog komende week, dus we gaan maar weer fietsen. Wel met aangepaste afstanden en ook durven we de onverharde paden na al die regen niet aan. We wachten na het ontbijt tot het droog is en vertrekken dan. Al gauw fietsen we natuurlijk alsnog in de regen. Mijn telefoon met de navigatie gaat door de nattigheid raar doen, dus slaan we maar even af naar een Shell station.
Ik heb al heel wat geprotesteerd tegen het fossiele beleid van Shell, maar nu ben ik toch blij dat we er even kunnen schuilen. Als na een tijdje de zon verschijnt, gaan we weer op weg. Bij een volgende hoosbui stoppen we bij een bar voor koffie en lunch.
De heuvelachtige omgeving is heel mooi, maar het is moeilijk er echt van te genieten, weggedoken onder onze capuchon. Na 48 km komen we aan in een wit stadje dat precies op de vorige lijkt. Naar ons gehuurde appartementje is het nog een steile klim die we lopend afleggen. Gelukkig is het er lekker warm binnen en we hangen alle natte zooi te drogen.

10-3-2025 Los Barrios

Gisteravond is het niet meer droog geworden en als we wakker worden horen we de regen al weer, of nog steeds (?) kletteren. Maar zodra we vertrekken, is het zowaar droog. Na een paar kilometer stoppen we bij een bar voor een ontbijt. Het is er gezellig druk en lawaaiig. Spanjaarden ontbijten vaak buiten de deur en veel bars bieden dit al vroeg aan. Er is al een uitgebreide keuze op de vroege ochtend, maar tostada con tomate y café con leche is het meest geliefd. Ook churro’s in gespecialiseerde bars zijn een populair ontbijt.

In hoog tempo wordt alles geserveerd en iedereen kwebbelt druk in rap Spaans. Tijdens het ontbijt komt weer een stortbui over, die hebben we mooi gemist. De rest van de dag hebben we zowaar ook geluk. De voorspelde regen valt net niet waar wij fietsen en regelmatig komt zelfs de zon door. De omgeving is erg mooi met beboste heuvels. De mimosa en brem bloeien vrolijk geel langs de weg. Ik blijf nog steken in een kleine landslide en loop vast in de 10 cm dikke modderlaag zodat ik mijn voeten er wel in moet steken om niet om te vallen.

Halverwege de middag arriveren we in Los Barrios na 50 km en 700 hoogtemeters. Hier hadden we alleen keuze uit een **** hotel, een lekker luxe verblijf dus.

11-3-2025 Tarifa

Vandaag gaan we via een gravelroute door de bergen naar Tarifa, de zuidelijkste punt van Spanje, de twee kleine Spaanse enclaves in Marokko niet meegerekend. Het weer is nog steeds onstuimig, maar ook vandaag blijven we grotendeels droog. We genieten van de schitterende omgeving. We zien veel grote roofvogels rond de bergpieken zweven, al moeten we ook vaak naar beneden op het gravelpad turen om de grootste oneffenheden een beetje te ontwijken. We klimmen en dalen, het is bijna nergens vlak.

Heel Spanje lijkt een groot jachtterrein. We komen veel bordjes tegen met “cota privada de caza”, privé jachtterein. Ook in andere regio’s waar we hebben gefietst, zagen we deze bordjes veelvuldig.

We komen de eerste fietsreiziger tegen, een jonge Belg die na zijn studie een half jaar is gaan fietsen. Hij is in Antwerpen al opgestapt en kampeert waar mogelijk. Ons trekt zo’n klein tentje nog niet erg met dit weer. Aangekomen in Tarifa kopen we tickets voor de boot. Vanwege het weer zijn alle afvaarten vandaag gecancelled, dus moeten we vannacht hier nog blijven. Dat blijkt niet echt een straf, Tarifa is een leuk stadje. Een beetje een hippe surfspot met in de zomer waarschijnlijk heel veel kitesurfers.

12-3-2025 Tanger

We nemen de boot van 13:00 uur zodat we in Tanger meteen kunnen inchecken in ons hotel. Maar dat uurtje varen neemt toch wat meer tijd in beslag met meerdere paspoortcontroles voor en na. We boarden samen met een Franse fietser en ze vertelt dat ze al vanaf december op de fiets onderweg is en nu eindelijk kan oversteken naar Marokko. Het was niet heel aangenaam om in de winter door Frankrijk en Spanje te fietsen en daardoor deed ze er zo lang over. En dan ook nog kamperen! Ze was eerder al naar Azië gefietst in acht maanden, wat dan weer snel is. De boot deint behoorlijk heen en weer en ik ga een tijdje buiten staan omdat ik er toch wel misselijk van word. Aan diverse gezichten te zien ben ik niet de enige.

Eenmaal van de boot na de laatste paspoortcontrole moeten we nog door een haag van douaniers. Ze bonken een beetje op onze tassen en vragen of we een drone bij ons hebben. Nee, deze keer niet. En dan fietsen we Marokko in onder een grijze druilerige lucht. Onderweg naar ons hotel stoppen we om wat te eten. Onze eerste tajine en koeskoes smaken heerlijk. Als Willem een vino tinto bestelt wordt hij meewarig aangekeken door de ober. Thee dan misschien…? Na het inchecken gaan we de stad verkennen. Er heerst een gezellige chaos en er wordt allerlei lekkers ingekocht voor straks, als het vasten wordt verbroken na zonsondergang.

Willem gaat naar de barbier. Binnen zitten drie jonge gasten te gamen. Een van de drie knipt en scheert Willem tussen het spelen door en smeert een maskertje op zijn gezicht. Hij ziet er na deze behandeling net zo strak uit als de mooie en goed verzorgde Marokkaanse mannen. Willem krijgt de mannengroet van de kapper, links en rechts de wangen tegen elkaar met een luchtzoen. Om half 7 is de zon onder en opeens zijn de straten vrij van verkeer en begint de imam vanuit de moskee via de versterker gebeden te zingen. De mannen eten gezamenlijk in de restaurantjes, allereerst dadels en daarna Harirasoep en brood. De vrouwen zijn uit het straatbeeld verdwenen, behalve een enkele niet-moslima. Wij eten eenzelfde speciaal ramadan menuutje in een restaurantje in onze straat. Het eten is goed hier, met veel zoetigheid erbij.

13-3-2025 Tanger

Vanmorgen extreem vroeg worden we wakker van de gebeden die uit de moskeespeaker komen. Het komt boven het gekletter van de regen uit, dus we draaien ons nog maar eens om. Geen haast vandaag, we blijven in Tanger. We ontbijten buiten de deur en lopen daarna door richting de Medina. Onderweg zien we in een straat een hele rij minuscuul kleine werkplaatsjes, niet groter dan enkele vierkante meters. Er wordt metaal bewerkt, gerepareerd en er zijn enkele zaakjes waar een stapel schapenpoten en koppen liggen. Deze worden aan stalen pennen gespiesd en vervolgens in een vuur zwart geroosterd. Ze zijn voor de koeskoes en tajines.

Hier en daar zitten mensen op de stoep met een kleedje koopwaar. Af en toe breekt een stortbui los, waarbij alles in korte tijd kletsnat regent. De medina is leuk om doorheen te struinen. Er zijn veel ateliers waar met de hand stoffen worden geweven voor djellaba’s, kaftans, sjaals, gordijnen, enz. De stoffen zijn echt prachtig en van heel mooie kwaliteit. Alles wordt met de hand in elkaar genaaid en zelfs de uitgebreide borduursels worden met de hand erop gezet. Dit gebeurt door mannen die in kleermakerszit in piepkleine ruimtes in de steegjes zitten. Helaas moeten we alle koopwaar afslaan, we willen voorlopig geen extra bagage in onze fietstassen.

14-3-2025 Asilah

Tot het uitcheckmoment twijfelen we vanwege het weer aan een extra dag Tanger, of toch maar vertrekken. Omdat de hotelkamer zo ongezellig is vertrekken we. De bestemming is Asilah, 50 km zuidwaarts aan de kust. We kiezen de route landinwaarts om de ergste zeewind een beetje te omzeilen. Het verkeer in Tanger is druk en chaotisch. We komen er heelhuids uit en fietsen door een in aanbouw zijnde buitenwijk. Die bouw is er de oorzaak van dat onze weg in de bouwput eindigt. Op aanwijzen van een man pakken we een onverharde zijroute. Hier komen we een ondergelopen deel tegen en moeten we een greppel door om weer op de weg te komen. We ontkomen niet aan natte moddervoeten en even later regenen we sowieso nat. Aan de andere kant van de weg staan enkele kamelen te grazen. Vanwege de regen laat ik de foto maar zitten.

We komen door een verpauperd stadje, maar er zijn wel enkele koffietentjes. Alles blijkt echter gesloten vanwege Ramadan. En dat blijft de rest van de behoorlijk saaie route zo. We komen nog wel door een stukje bos met kurkeiken en eucalyptus bomen. Onze blik wordt echter meer naar al het gedumpte afval getrokken dan naar de begroeiing.

We zien verschillende schaapherders. De schapen grazen op heel drassige gronden met grote waterplassen. Ik las dat de Marokkaanse koning de burgers heeft opgeroepen niet massaal schapen te slachten voor het offerfeest in juni. Door zes te droge jaren op rij zijn er te weinig schapen waardoor de prijzen zijn geëxplodeerd. Voor veel mensen is het vlees nu al onbetaalbaar geworden. Het land heeft een deal met Australie voor de import van 100.000 schapen. Maar nu is het hier dus even niet zo heel droog.

Tussen de bomen maken we onze eigen koffie dan maar, op het meegenomen brandertje. Even rustig genieten is er echter niet bij, want het begint weer te regenen. Onze geboekte studio in Asilah blijkt erg leuk, met uitzicht op de medina en de zee en met een balkon. We besluiten daarom morgen te blijven, dan kunnen we meteen wat was drogen op het balkon en administratie doen.

15-3-2025 Asilah

Het weer is vandaag wat gezelliger en we bezoeken de medina die erg mooi is. Er zijn een aantal restaurantjes overdag open voor de touristen. Verder doen we de was, wat administratie en relaxen we. We eten vroeg zodat het restaurantpersoneel na zonsondergang om half 7 zelf kan eten. De ober slaat een zucht van verlichting als het verlossende signaal uit de moskee klinkt. Niet drinken is het moeilijkst vindt hij en vult snel een glas water.

Nadat er gegeten is, gaat iedereen de straat op. Mannen verzamelen zich in de eettentjes waar velen cannabis roken. De traditionele manier in dit gebied is het roken van kif, een mengsel van cannabisbloemen, bladeren en stengels vermengd met bladeren van de lokale tabak genaamd Taba. Dit gedroogde en gemalen mengsel wordt in het kleine bakje van het traditionele pijpje, de Sebsi, gedaan. De Rif is een belangrijk teeltgebied van cannabis en Marokko is de grootste producent ter wereld.

16-3-2025 Larache

Slechts 42 km te gaan vandaag naar Larache, dat ook aan de westkust ligt. Maar tegen de wind in en heuvel op heuvel af, is het meer dan genoeg. De route gaat weer door vrij leeg landbouwgebied afgewisseld met wat bos met vooral kurkeiken. We zoeken een plekje waar niet zo veel afval ligt om te picknicken. De dag begon met regen, maar de zon komt steeds vaker achter de wolken vandaan. Langs de weg staan fruitverkopers en er zijn veel stalletjes met keramiek en aardewerk.

In een volgend stadje zien we een motor met laadbak stoppen langs de kant van de weg. Zijn lading plastic schuift hij vanuit de laadbak zo de berm in en rijdt vervolgens weer weg. In Larache hebben we een particulier appartementje geboekt. Het blijkt op de 5e etage en de enige veilige plek voor de fietsen is in ons appartement. Helaas passen ze niet in de minuscule lift, zelfs niet vertikaal. Dat wordt dus sjouwen. Niet heel handig in een trappenhuis waar het licht steeds maar 3 seconden aanblijft waarna je in complete duisternis de traptreden moet zien te vinden.

Als de zon onder gaat om half 7 gaan we naar buiten om wat te eten. Alle winkeltjes sluiten nu en de koffiecafés en restaurantjes gaan open. We eten een lekkere pizza want we zijn al weer een beetje klaar met de kouskous en tajines. Die smaken namelijk allemaal exact hetzelfde met ook dezelfde groentes wortel. aardappel en courgette. De eerste keer heel lekker, maar daarna lijkt het wel of alles de Harirasoep als basis heeft. De straten zijn nu één grote markt geworden. Ongelooflijk wat veel zooi! Er komen veel mensen op af, maar dat is meer als sociaal uitje dan om wat te kopen.

17-3-2025 Souk El Arbaa

En weer vertrekken we in de regen. De harde wind hadden we al om het appartementencomplex horen gieren. Maar koud is het niet en het regent steeds maar heel kort. Veel oude appartementsgebouwen in de buitenwijk van Larache staan leeg en aan de rand ligt een uitgestrekte open vuilnisbelt. Daarna is het gedaan met het asfalt en komen we op bultige modderige landweggetjes terecht. We fietsen tientallen kilometers door land- en tuinbouwgebied. Aardbeien, bosbessen, frambozen, fruitbomen, notenbomen, tomaten, aardappels, uien, wortels, bonen en meer. Deels wordt dit in plastic tunnelkassen geteeld.

Vele grote witte personenbusjes brengen en halen personeel. Net als de vrachtwagens, paard en wagen, ezels en motoren slalommen ze om de vele grote gaten in de kapotte weg. Door alle modder kan je nauwelijks nog het asfalt zien. Op veel vrachtwagens zitten werklui op het dak van het vervaarlijk heen en weer zwaaiende voertuig. We komen door een stuk natuurgebied, dat ook weer vol met afval ligt. Daarna fietsen we door enkele erg armoedige plaatsen. Hier ligt al helemaal enorm veel troep, de mensen leven letterlijk tussen hun afval. We worden er niet echt vrolijk van.

Na 72 km arriveren we in Souk el Arbaa. Er zijn twee hotels die tegenover elkaar liggen. Ze zien er beiden als afbraakpand uit, dus we kiezen de minst slechte. De mensen zijn aardig, er is wifi, maar verder is alles ronduit goor. Maar we hebben een bed, dus we zijn blij. Als we na zonsondergang wat willen eten, blijkt er nergens iets te vinden. Wel veel koffiecafes, maar nergens eten. Terug in ons hotel vragen we of ze misschien Harirasoep hebben, dat ze zelf elke avond eten. Er worden 2 koppen soep opgewarmd en met een homp brood, geserveerd in een heel vies mandje, hebben we zo toch nog een maaltijd.

18-3-2025 Sidi Sliman

We hebben brood, jam en noten gekocht gisteravond. Water voor de thee koken we in de kamer op het gaspitje en dan kunnen we zittend op het bed ons ontbijt eten. Daarna koken we nogmaals water maar dan voor de koffie. Dan zijn we klaar om in te pakken en te vertrekken. Als we beneden komen ligt een van de uitbaters van het hotel op een matras boven op de bar. Die heeft na zijn vroege zonsopgangsontbijt nog een paar uurtjes slaap gepakt.

De 68 kilometer (inclusief 12 verkeerd gereden) zijn grotendeels vlak. We volgen een vrij rustige hoofdweg waar behalve auto’s en vrachtverkeer ook veel paardenwagens en tuktuks (al heten die hier waarschijnlijk anders) rijden. Maar ook fietsers komen ons regelmatig tegemoet. Er wordt veel gezwaaid, getoeterd en zelfs geapplaudiseerd naar ons en we zwaaien vrolijk terug. De artisjokken worden geoogst. Het zijn heel zware vruchten dus het stapelen op de wagen is een zware klus voor de mannen met een lege en dorstige maag.

De werkloosheid in Marokko is torenhoog. Maar er zijn heel wat handjes nodig in dit uitgestrekte land- en tuinbouwgebied, waardoor hier de werkloosheid een stuk lager ligt. En we zien nog veel meer werk dat gedaan kan worden, maar daar zal wel onvoldoende geld voor zijn. Via een brug over de rivier en spoorlijn arriveren we in Sidi Slimane midden in de chaos van druk verkeer en een markt. We vinden een hotel, wassen wat kleding, kopen eten voor morgen en twee gebakjes die er heel lekker uitzien. Omdat we nog even moeten wachten op de zonsondergang eten we de gebakjes alvast op onze kamer. We kunnen daarna in ons eigen hotel eten en worden verrast met een heerlijke maaltijd in een verder lege eetzaal.

19-3-2025 Meknes

In het *** hotel van 65 euro, best prijzig voor deze contreien want meestal slapen we voor de helft hiervan, hadden we veel ruimte, een balkon en een bed van bijna 4 meter breed. Maar als we gaan douchen staat heel de grote badkamer meteen blank. Het is bijna standaard in de overnachtingen van onze reizen, douchecabines waar het water onderdoor loopt. Maar we hebben heerlijk gegeten gisteravond en ook het petit dejeuner is goed. De mensen bedienen ons uitermate zorgzaam en vriendelijk, een prima plek.

Gisteravond kregen we bericht van Tjebbe dat er een grote brand in zijn Delftse Nieuwstraat woedde. Vanmorgen bellen we even voor het laatste nieuws. Hij heeft bij Evie geslapen en mag vandaag het huis nog niet in. Het is nog niet bekend of zijn huis schade heeft. We vertrekken naar Meknes. Het is onze eerste ochtend in Marokko dat het droog is en de zon zelfs al schijnt. Voor het eerst fietsen we met blote armen, ik natuurlijk wel netjes met bedekte schouders en ook mijn fietsbroek valt zedig over mijn knieën.

Het eerste deel van de weg waarop we rijden wordt verbreed en opnieuw geasfalteerd. Heel de verdere route is de weg prima en breed genoeg om veilig te fietsen. De auto’s houden zich aardig aan de maximale snelheid, op een enkele testosteronchaufeur na. In de stadjes zie je vanaf de asfaltweg onverharde zijstraatjes. Langs de hoofdweg staan redelijke gebouwen, maar in de zijstraatjes zijn het vaak krottige huisjes. Maar vandaag zien we minder armoede en ook minder afval langs de weg.

De route is mooi. We gaan door bergachtig gebied en hebben zelfs de wind in onze rug. Een berg opklimmen is nog altijd fijner dan tegenwind. We hebben eten bij ons en koffiewater en zoeken een picknickplekje. Dat is wel steeds een uitdaging hier. We willen niet in het zicht van de vastende mensen gaan zitten, maar uit alle hoeken en gaten komen steeds Marokkanen. Als we een afgelegen plekje vinden dan komt er wel weer een herder met zijn kudde te voorschijn. Zij doen er overigens niet moeilijk over, het is meer dat we hun vastentijd willen respecteren.

Ook vandaag wordt weer veel getoeterd en gezwaaid. Nog een laatste stevige klim en we arriveren in Meknes. We hebben een kamer in een riad gereserveerd die in de medina blijkt te liggen. Een riad is een oorspronkelijk groot familiehuis rond een binnenplaats. Met de fiets aan de hand lopen we door het doolhof aan smalle gangetjes vol kraampjes en mensen op zoek naar onze riad. Een uurtje later is alles stil en uitgestorven…zonsondergang, dus etenstijd. Wij zijn eerst aan koffie toe. De koffietentjes worden bevolkt door rokende mannen. Overdag mogen ze nu niet roken dus na zonsondergang hebben ze wat in te halen. Buiten de medina in een duister straatje vinden we een piepklein restaurantje waar we wat kunnen eten.

20-3-2025 Meknes

Het riad serveert een goed ontbijtbuffet. Een groepje Duitsers zit echter zo te schranzen dat er voor anderen weinig over blijft. We struinen daarna een beetje door de stad. We komen langs ambachtelijke werkplaatsjes en verbazen ons over het vakmanschap. Wat een prachtige dingen maken ze met de hand van hout en metaal. We kopen een klein souvenier en armband van metaal dat met zilverdraad is bewerkt.

Behalve in de kiosken van de medina verkopen ze ook op de markten in de straten in de omgeving bergen kleding, miljoenen schoenen, keukengerei en verzorgingsproducten. Hoog opgetaste kruiden, groenten en fruit, noten en dadels en veel zoete baksels. En elke dag weer komen er vele mensen op af die struinen door de smalle loopruimtes. We kopen twee stokbroden en twee grote malse avocado’s en eten deze op het dakterras van ons riad als lunch.

Meknes is een van de vier Koningssteden van Marokko, naast Fez, Rabat en Marrakech, die ooit door een koning zijn aangewezen als zijn hoofdstad. Elke koning liet in zijn hoofdstad een groot paleis bouwen. Sultan Moulay Ismaïl (1672–1727), die Meknes aanwees als zijn Koningstad, begon een bouwproject dat zo megalomaan was dat het niet tijdens de 55 jaar van zijn heerschappij kon worden voltooid. Van een gigantisch paleiscomplex tot kilometers verdedigingsmuren. Na de dood van de Sultan verloor de stad zijn status als hoofdstad, werd verwaarloosd en raakte vervallen. Een aardbeving bracht de genadeklap toe. De lokale bevolking nam de ruïnes van het paleiscomplex over en bouwde huisjes tegen de oude paleismuren, waarmee het onderdeel werd van de normale woonwijken.

We bezoeken het Dar Jamai Museum. Het is een museum over Marokkaanse traditionele muziek. We kijken onze ogen uit naar het prachtige gebouw met mozaïken, rond een zonnige binnentuim. ’s Avonds eten we Harirasoep en koeskoes. De soep is weer heerlijk maar de koeskoes smaakt nergens naar. Waar zijn al die hoog opgetaste kruiden?!

21-3-2025 Meknes

Het is vrijdag gebedsdag en ons is verteld dat alles dicht is tot 14:00 uur. We doen dus rustig aan na het ontbijt en bereiden ons verblijf in Fez alvast voor. ’s Middags gaan we de deur uit voor een bezoek aan het mausoleum van de sultan Moulay Ismaïl, de koning van Meknes die in 1727 overleed. In zijn nadagen richtte hij zich volledig op de bouw van zijn eigen graf dat groots en schitterend moest worden. Hij zou 500 vrouwen hebben gehad en 667 kinderen verwekt, dan kan je wel een goede rustplaats gebruiken. Het is een prachtig gebouw geheel in stijl van de islamitische architectuur.

We volgen daarna de oprijlaan van 1 km lang naar zijn voormalige paleis. Geen mooie bomen langs de oprijlaan, maar aan weerskanten 15 meter hoge muren. De muren lopen geheel om het paleizencomplex heen, waar overigens niets meer van over is. Er is nu een golfbaan en een ontoegankelijk militair terrein. We bezoeken de souk met levensmiddelen. Er worden vele soorten koekjes verkocht die soms zwart zien van de wespen die ook wel van de zoetigheid houden. Ook worden er levende kippen verkocht. We vullen onze notenvoorraad aan voor de fietstocht morgen.

22-3-2025 Fes

Na drie droge dagen worden we weer wakker met het vertrouwde geluid van de regen. De temperatuur zal vandaag niet boven de 12 graden uitkomen en daarom kiezen we voor de meest rechtstreekse route naar Fez. We wachten na het ontbijt tot het droog is en vertrekken dan via de smalle straatjes van de medina de stad uit. Al snel fietsen we alsnog in de regen. Ik stuur door diepe plassen om de ergste modder een beetje van mijn fiets te wassen. Er ligt zowaar een stuk fietspad langs de weg. Niet dat je daar blij van wordt, want bij elke zijstraat moet je de stoep op en af. Net zoals het lang bij ons in Nederland geweest is, tot ze door kregen dat doorgetrokken fietspaden veiliger en comfortabeler zijn.

Willem krijgt een lekke band. Met verkleumde handen wisselt hij deze met de reserveband. Het is koud en nat, maar we hebben wel voor de wind! Via een lange koninklijke kaarsrechte weg met statige palmbomen en prachtige lantaarnpalen, rijden we Fez binnen tot de beroemde poort van de medina. Onze riad ligt helemaal aan de andere kant en in plaats van dwars door de drukke medina nemen we een omweg om er te komen. Het is even wennen aan al die toeristen hier, maar we zien dat ze gewoon op de dag zitten te eten en drinken. Dat is dan wel een voordeel, al zijn we inmiddels aardig ingespeeld op de ramadantijden.

23-3-2025 Fes

Omdat we geen overnachting hebben kunnen vinden op het traject van 190 km door de bergen noordwaarts naar Chefchaouan, gaan we de bus daarheen regelen. De rest van de dag verkennen we de medina van Fez. Eigenlijk zijn we al een beetje medinamoe, maar we willen in elk geval de leerlooierij zien. Deze bestaat al sinds de 11e eeuw op deze locatie toen ook de stad Fez werd gebouwd. Nog steeds worden de huiden van schapen, koeien, geiten, kamelen, ezels en paarden hier op dezelfde traditionele manier bewerkt en geverfd. De huiden worden eerst geweekt in kalkwater waaraan duivenmest en urine is toegevoegd. De duivenmest en de urine bevatten natuurlijke ammoniak waar de huiden zacht van worden en vet en haar gemakkelijk kan worden verwijderd.

Om te kleuren worden ze ondergedompeld in grote stenen vaten met daarin natuurlijke kleurstoffen, zoals henna (rood), saffraan (geel), cederhout (bruin) en indigo (blauw). Daarna worden de huiden langs de muren van de looierij opgehangen om te drogen. Rond de looierij zitten veel winkeltjes waar mooie producten van het leer worden vervaardigd en verkocht. We bekijken ook nog een koranschool, uit de 12e eeuw, met veel houtbewerking dat goed geconserveerd is gebleven.. De dag begon zonnig maar al snel vielen de buien alweer. In de loop van de dag regent het onophoudelijk en is het ook koud. We gaan vroeg eten en duiken lekker vroeg ons bed in. Ook hier hebben we weer lekkage in de badkamer, nu vanuit het toilet. Als we doortrekken loopt een deel het riool in en een deel de badkamer. Het personeel zou het fixen vanmiddag, maar er is niets verbeterd.

24-3-2025 Chefchaouen

Om 9:00 uur gaat onze bus, dus we missen het ontbijt en maken daarom zelf maar een broodje op de kamer. Je kan hier meestal pas half 9 of 9:00 uur ontbijten. Ik heb de stangen van mijn fiets een beetje ingepakt met een opengeknipte plastic tas. Niet overbodig blijkt bij het inladen in het busruim. De fietsen moeten boven op elkaar liggen en de mannen die de bus inladen sjorren ze net zo lang heen en weer tot het past. Ik houd mijn hart vast over hoe ze er straks weer uit zullen komen. De busrit van drie uur blijkt toch wat langer want we doen er vijf uur over. Onderweg zien we twee keer een hotel, dus we hadden toch kunnen fietsen en overnachten. Maar ik ben verkouden en daardoor moe en vind het helemaal niet erg om dit bergachtige gebied lekker in de bus te overbruggen.

Regelmatig stopt de bus en gaan er mensen in en uit en heel veel spullen en etenswaren. De laatste 10 km vanaf de hoofdweg naar Chefchaouen moeten we fietsen. De omgeving is hier erg mooi, het stadje ligt aan de rand van een nationaal park. Als we een broodje smeren langs de weg komt een herder trots de zak eetbare paddenstoelen laten zien die hij geplukt heeft.

Chefchaouen is beroemd vanwege de in blauwtinten geverfde huizen, met name in de medina, het oude stadscentrum. We hebben een prachtige kamer in een riad in de medina en dat voor maar 35 euro per nacht. Wat een heerlijk relaxte omgeving, na de hectiek van Meknes en Fes. We besluiten hier drie nachten te blijven. Het koelt na zonsondergang snel af tot ruim onder de 10 graden. Hier in Marokko zijn alle restaurants en koffiehuizen heel erg open. De deuren en ramen staan open, of heel de voorgevel is open. Binnen zitten is dus altijd half buiten zitten, zomer of winter, warm of koud. We hebben geen winterjas bij ons dus zoeken net zo lang tot we een restaurantje vinden die ook een paar tafeltjes achter een gesloten deur heeft.

Zoals elke avond beginnen we met een heerlijke Harirasoep om op te warmen. Als we terug lopen naar de riad zwicht Willem voor zo’n lekker warme schapenwollen djellaba, waar alle mannen hier in lopen. Ik pas hem ook dus deze gaan we zeker thuis ook dragen in de winter. Maar nog wel even meeslepen die extra kilo op de fiets…

25-3-2025 Chefchaouan

Het ontbijt is in de open lucht op het dakterras van onze riad. We zijn blij dat de zon schijnt waardoor het aangenaam is. Het uitzicht is prachtig. Over de kleurige huizen zien we de bergtoppen waar nog wat wolken omheen hangen. Via de blauwe straatjes van de medina wandelen we naar de voet van de berg en maken daar nog een rondwandeling. Aan de ene kant steken de bergen ruig omhoog en aan de andere kant ligt het stadje mooi blauw te wezen in de zon.

Onderweg roept een man ons, hij verkoopt koffie op het “terras” van hun woning. Het is een armzalig huisje waar geiten omheen scharrelen, maar hij heeft wel een heerlijk rustige woonplek met schone berglucht en een fantastisch mooi uitzicht. We moeten bijna een half uur op de koffie wachten, maar krijgen wel alvast wat mierzoete koekjes en intussen kletsen we wat met de man in een mix van Spaans, Engels, Frans en Arabisch. We struinen nog wat winkeltjes af en lunchen laat in een tochtig restaurant. De warme zon is achter de wolken verdwenen waardoor het meteen sterk afkoelt.

26-3-2025 Chefchaouen

We willen vandaag het nationaal park Talassemtane intrekken en daar de wandeling naar de grote waterval maken vanaf Akchour. De 20 km naar dit dorp zijn wat te heftig om te fietsen met 700 hoogtemeters. Er rijden zespersoonstaxi’s heen vanaf een parkeerplaats aan de rand van onze stad en we hopen er een te kunnen delen. We smeren brood om mee te nemen, want buiten de toeristische medina is de horeca overdag nog steeds gesloten. Het taxidelen blijkt soepel te gaan. Als we arriveren staan er al twee Fransen, een Argentijn en een Chinees dus we kunnen meteen instappen en vertrekken. Het is een prachtige rit langs een stuwmeer, hoge bergen, enkele kromme oude vrouwtjes die een takkenbos op hun rug torsen en uiteindelijk Akchour.

De Fransen hebben geen eten bij zich dus we geven hen een deel van ons brood en gaan aan de wandel. Het pad volgt de heldere rivier die in dit gebied ontspringt en door een diepe bergkloof loopt. De omgeving is prachtig, ruig en groen. Het park is Unesco werelderfgoed, wat helaas blijkbaar niet een reden is om het afvalvrij te houden. Regelmatig kruist het pad de rivier en moeten we springend van steen naar steen de overkant zien te halen, wat bij veel mensen voor natte voeten zorgt. Ik heb waterschoenen mee, die komen goed van pas nu. De Chinees, met een vrij log lichaam en ondanks het mooie weer dik ingepakt, blijkt de snelste en soepelste van ons allen. Er leven berberapen in dit gebied en we zien ze enkele keren dichtbij het water. Na bijna 2 uur komen we bij de waterval aan die imposant hoog is. Op de foto lijkt het niet veel, maar gezamenlijk hebben we hem tussen 70 en 100 m geschat. We eten er ons brood kijkend naar het onophoudelijk neerkletterende ijskoude water dat veroorzaakt dat het hier behoorlijk koud is. De terugweg is het pad in omgekeerde volgorde tot we weer in Akchour aankomen en gezamenlijk de taxi terug nemen. Het was een heerlijke en zonnige dag.

In de nachten hier worden we ’s nachts om 2:00 uur wakker van geroffel op een grote tambourijn. In het riad vragen we waarvoor dat is. Het blijkt een oude traditie in deze regio gedurende ramadan om de mensen te wekken voor het ochtendgebed en de maaltijd vóór zonsopkomst 6:15 uur. Omdat het lang duurt voor de tajines gaar zijn, moeten de mensen er al zo vroeg uit. Dat zijn wel heel korte nachtjes dan, want veel mensen zijn ’s avonds nog tot laat buiten. Aan de oproep tot gebed vanuit de moskee zijn we al aardig gewend en worden we niet meer steeds wakker van.

27-3-2025

Chefchaouen

We plakken er nog maar een relaxdag aan vast hier voordat we morgen weer op de fiets stappen. We slenteren nog een rondje door de medina en zitten een paar uur op het dakterras om wat administratie te doen en te lezen. Het is heerlijk weer, zonnig en rond 20 graden. Meestal gaan we eten nadat de locals eerst zelf hebben kunnen eten na zonsondergang. Nu eten we juist vroeg in een van de restaurantjes op het centrale plein, met uitzicht op de kasbah, en zitten we aan de koffie als uit de moskee het verlossende gezang klinkt. Er zijn tafels op het plein gezet waaraan gezamenlijk het vasten verbroken wordt met drinken, dadels en harirasoep.

Er zijn opeens veel toeristen aangekomen en we horen nu ook Nederlands om ons heen. Tijd om te vertrekken morgen!

28-3-2025 Tetouan

Vóór het late ontbijt halen we alvast de fietsen op uit de parking buiten de medina. Na het eten vertrekken we meteen en proberen de blauwe medina te verlaten zonder een van de vele trappen tegen te komen. Buiten de muren blijkt het rustig op straat, het is gebedsvrijdag. We dalen kilometers de berg af, in de wetenschap dat we die later ook weer omhoog moeten. Het weer is heerlijk, een strakblauwe hemel maar het is niet te warm. De weg is goed en de omgeving is prachtig.

We passeren enkele stuwmeren. Helaas zijn ze onbereikbaar gemaakt voor een frisse duik. Het is hier dunbevolkt, we passeren slechts enkele dorpen. De Spaanse invloeden worden steeds zichtbaarder en we worden onderweg nu ook in het Spaans begroet.

We klimmen en dalen en als we in de buurt van onze bestemming Tetouan komen, zien we de stad met de witte huizen al tegen de berg liggen. We komen aan in de spits die door de Ramadan extra vroeg begint. Voetgangerslichten en zebrapaden hebben in dit land weinig betekenis, je moet gewoon maar hopen dat ze voor je willen afremmen. We banen ons een weg naar de medina waar we zoals gewoonlijk hopeloos verdwalen in de drukke smalle steegjes waar de gps niet goed meer werkt. Een behulpzame man loodst ons naar onze gereserveerde riad. Als we gaan eten blijkt er slechts één restaurant open te zijn in de medina. Het zit vol Spanjaarden en de prijzen zijn bijna het dubbele van wat we hiervoor betaalden. En er wordt openlijk alcohol geserveerd. Het eten is er goed. Veel mensen lopen nog in de medina om nieuwe kleding te kopen voor het suikerfeest dat 1 april begint.

29-3-2025 Tetouan

We blijven vandaag in Tetouan. Er is een groot dakterras op de riad waar we een waslijntje spannen. In de zon is ons handwasje snel droog. We kwamen gisteravond een man tegen die goed Engels sprak en ons wel een rondleiding wilde geven vandaag. We appen hem dat we interesse hebben en spreken een tijd af bij onze riad. Hij komt echter niet opdagen en laat niets meer van zich horen. Dus gaan we zelf maar weer dwalen.

Tetouan was vanaf de 8e eeuw bijzonder belangrijk in de islamitische periode omdat het diende als de belangrijkste verbinding tussen Marokko en Andalusië. Andalusische vluchtelingen, die in de 15e eeuw door de Spanjaarden waren verdreven, vestigden zich hier. De stad heeft daardoor een mix van Moorse, Joodse en Andalusische invloeden. Veel Marokkanen hier spreken vloeiend Spaans. Deze medina is het meest authentiek gebleven van alle medina’s in Marokko en is Unesco werelderfgoed. De medina is omringd door een historische muur van vijf kilometer lang en toegankelijk via zeven poorten.

Het is zaterdag en de steegjes lopen vol mensen die boodschappen doen en nieuwe kleding en schoenen uitzoeken voor het suikerfeest, met name sierlijke kaftans en djellaba’s. In heel veel stalletjes is het een chaos aan uitgestalde producten. Wij zijn ons ontbijt en lunch voor morgen aan het verzamelen. Overal krijg je alles in plastic zakken mee waar nog een plastic tas omheen gaat, die we steeds weer terug geven. In dit land wordt heel veel los verkocht. Kruiden, specerijen, koeskoes, Italiaanse pasta, rijst, groente, fruit, noten, zaden, gedroogd fruit, brood en vlees. Wat een berg plastic is hier te besparen als mensen hun eigen bakjes en zakjes zouden meenemen.

Al woonden we hier een jaar dan nog zouden we dagelijks verdwalen. Wel helpt het dat de doorgaande routes met drie rijen stenen zijn belijnd, de zijsttaatjes met twee rijen en de doodlopende met één rij.

30-3-2025 Ksar Sghir

Onze laatste fietsdag in Marokko gaat door de bergen naar Tanger Med aan de Noordkust. We maken eerst een ontbijt op de kamer van platbrood met avocado en tomaat. Ze hebben heerlijke avocado’s hier van eigen bodem. Om 9:00 uur fietsen we de medina uit. Zo’n verkeerschaos als het was toen we hier arriveerden, zo leeg zijn de wegen nu op de zondagochtend. Buiten de historische medina ligt een moderne stad. Er is hier een koningspaleis en daardoor worden de wegen goed onderhouden en het afval opgeruimd. Dit geldt voor alle steden waar een paleis staat van de huidige of vorige koningen of de regering resideert. Maar ook voor de plaatsen waar veel toeristen komen. Een Marokkaan zei dat dit de groene plaatsen zijn. De overige locaties zijn de zwarte plaatsen. Hier wordt minder geïnvesteerd door de overheid. Hier is meer armoede, verdwijnt geld voor de afvalinzameling in de verkeerde zakken en zijn de wegen vaak slechter.

We hebben veel van het dagelijkse leven van de bevolking in de Rif meegekregen. Helaas spreken we weinig Frans anders hadden we meer gesprekken kunnen voeren. De mensen zijn heel aardig en behulpzaam. We zijn bijna drie weken hier geweest en al die tijd in de ramadan. Maandag begint het Suikerfeest, dus dat gaan we net missen. Maar in Turkije waren we er wel bij en hebben er weinig van meegekregen. Het is toch vooral een familiefeest. Achteraf gezien hadden we een weekje later moeten vertrekken, dan zouden we het land nog een week meemaken als alle horeca gewoon open is overdag. We misten vooral tijdens het fietsen het uitblazen op een terrasje met een lekkere koffie.

We hebben in elk geval ook het echte leven in dit gebied gezien, niet alleen de toeristische hotspots. Wij hebben niets met enig geloof, maar hebben wel respect voor het uithoudingsvermogen van de vastende mensen. We kijken nu aan het begin van de avond vanuit ons raam naar het strand waar een wedstrijd gevoetbald wordt. En dat op een lege maag en zonder drinken sinds de vroege ochtend! 99% van de bevolking is islamiet, dus hebben ze geen gebrek aan medestanders. Tijdens de mooie fietstocht door de bergen waait er een stevige wind, die gelukkig schuin achter ons zit. Voor het eerst zien we windmolens en het dak van een steenfabriek ligt vol zonnepanelen. De potentie om hier op volledig duurzame energie te draaien is er in elk geval met al die zon en een lange kust met veel wind. Maar nu rijden er nog vele vrachtwagens rond om butagasflessen te distribueren.

Na aankomst in ons appartement aan de kust duik ik meteen de koude blauwe zee in.

31-3-2025 La Linea de Concepsion

Gisteravond aten we nog een keer heel authentiek in een piepklein restaurantje met 3 tafeltjes. Harirasoep natuurlijk en we moesten vis eten van de uitbater, hij stond buiten al te bbq-en. Terwijl wij aten, ging hij in de “keuken” vlees snijden. De hompen vlogen in het rond en op de grond, maar die gingen gewoon weer terug op de snijplank. Tussendoor nam hij zijn telefoon op en ging zonder handen wassen gewoon weer verder met snijden. Hij zei dat het de laatste avond van de ramadan was. Dit is pas kort tevoren bekend, want heeft met de duur van de zichtbaarheid van de maansikkel te maken. We hadden de maansikkel al gezien, want deze was opvallend dun en lag op haar rug te schommelen.

Vandaag hopen we de oversteek naar Spanje te maken. Het waait hard, dus het is nog spannend of de boot wel gaat. Bij de haven blijkt dat het geval te zijn. We moeten in de rij voor de douane. Er komt een speciaal groot scanvoertuig langsrijden met een enorme arm die boven de campers, auto’s en onze fietsen hangt om deze te controleren. Het valt op hoe goedgemutst alle Marokkanen vandaag zijn, zelfs de douaniers. Allemaal blij dat de ramadan weer ten einde is. Na 1,5 uur varen komen we aan in Algeciras. Eerst maar eens lekker lunchen en dan fietsen we de 25 km naar ons hotelletje vlak bij de grens met het Engelse Gibraltar. Tijdens de fietstocht zien we deze rots al steeds dichterbij komen.

2-3-2025